(Cập nhật T8/2022) Ngày 24.08.2022 vừa qua, báo Bloomberg đưa tin cựu Thủ tướng Malaysia Najib Razak nhiệm kỳ 2009-2017 đã chính thức bị bắt giam vào tù sau khi kháng án thất bại với án 12 năm tù giam vì “đại án” 1MDB bị công tố viên Hoa Kỳ và chính Malaysia khởi tố tội tham nhũng, chuyển tiền công quỹ vào tài khoản cá nhân với đầy đủ các chứng cứ: https://www.bloomberg.com/news/articles/2022-08-23/malaysia-s-top-court-upholds-ex-pm-najib-s-1mdb-guilty-verdict?sref=5ZwI2fjF
Bước đi nầy của cơ quan tố tụng Malaysia có thể nói là đi vào lịch sử (historical moment), khi mà một cựu Thủ tướng – nguyên thủ quốc gia – đầu tiên của Đông Nam Á phải đi vào tù giam, một sự kiện chưa từng xẩy ra toàn lục địa Đông Nam Á gần 1 tỷ dân (!!) Trước thời đại toàn cầu hóa, Internet, thông tin xuyên lục địa ngày nay, quả thật “không có vùng xám, không có vùng cấm, không có ngoại lệ”, bất cứ hành vi sai trái nào đều có thể bị các cơ quan báo chí điều tra “investigation reporters” của quốc tế cùng các cơ quan tố tụng như US Attorney & FBI, cũng như các cơ quan liên quan có thể vươn mình đến các nền chính trị độc tài để “lôi ra ánh sáng”.
Đây thực sự là một cột mốc lịch sử đánh dấu tương lai tươi sáng cho người dân Đông Nam Á khi nhiều khả năng sẽ có nhiều case trong bóng tối được đưa ra trong tương lai…
Chuyện ngắn trích từ ấn phẩm 41 – ấn phẩm Malaysia độc nhất chưa từng có ở bất kỳ đâu – đã phát hành T12.2020 vừa qua (https://newslettervietnam.com/an-pham-dau-tu-gia-tri-41/)
Đặt mua ấn phẩm đầu tư giá trị đầu tiên & duy nhất tại Việt Nam: https://newslettervietnam.com/dat-mua-an-pham-dau-tu/
Chúng tôi đã từng đọc về scandal 1MDB đâu đó tầm 4-5 năm về trước trên Bloomberg hoặc tương tự song chưa thực sự tìm hiểu cặn kẽ. Cho đến giai đoạn gần đây, khi vô tình xem đến series “Dirty Money” của Netflix trong thời gian rỗi (chúng tôi rất khuyến khích quý độc giả nào thạo Anh ngữ hãy bỏ thời gian xem chuỗi phim tài liệu hữu ích nầy, giúp chúng ta nhìn đến thực tại sự lừa dối của những scandal kinh điển ở đủ mọi ngành nghề một cách thú vị: từ Volkswagen, HSBC, Wells Fargo, Valeant Pharma, Formosa cho đến Trump Family, tất nhiên có quan điểm “biased” về mặt chính trị song vẫn vô cùng hữu ích), chúng tôi mới được khai sáng lại về sự kiện gây chấn động thị trường tài chính toàn cầu nói chung, và cả Malaysia nói riêng.
Lòng tham cực độ giữa các kẻ chủ mưu liên quan được thuật và giải thích lại trong thước phim bởi các nhân vật rất sâu sát, từ các phóng viên điều tra cho đến công tố viên Hoa Kỳ (attorney general assistant) cho đến cả những vị chính trị gia đương nhiệm như Dr. Mahathir, Anwar Ibrahim và chính cả Najib Razak khi ông ta tự bào chữa cho mình (!) Sau nầy khi xem lại bộ phim tài liệu trên đến lần thứ 2nd, thứ 3rd, chúng tôi vẫn còn nguyên cảm giác ly kỳ và kịch tính như lần đầu tiên vậy. Và với chủ đề Malaysia ngày hôm nay, chúng tôi muốn kể lại cho quý độc giả chúng ta, không phải mục tiêu đưa góc nhìn tiêu cực về Malaysia, mà như một sự kiện lịch sử kinh tế – chính trị quan trọng, giúp chúng ta cẩn trọng với các case tương tự tương lai…
Tổng hợp, lược dịch và bình luận thêm từ thước phim tài liệu của series “Dirty Money: Season 2 – Episode 2 – The Man At The Top” by Netflix Originals cùng vô số các bài báo, phỏng vấn, điều tra khác về sự kiện 1MDB chấn động 2015
I. Những kẻ sau hậu trường: Najib Razak, Jho Low, Obaid-Mahony, Tim Leissner
Để hiểu sâu hơn động cơ và cách thức thực hiện scandal, chúng ta cần hiểu được tiểu sử và quá trình hình thành nên âm mưu của những người đứng sau hậu trường (men behind the scenes):
- Najib Razak, cựu Thủ tướng Malaysia nhiệm kỳ 2009-2017, người sáng lập dự án 1MDB:
Najib Razak sinh năm 1953, là con trai cả trong 6 người con của cố Thủ tướng Tun Abdul Razak (Thủ tướng thứ 2 của Malaysia, người giải quyết khủng hoảng sắc tộc năm 1969). Ông học ở trường Nottingham University của Anh Quốc, làm việc tại Petronas, Bộ trưởng Bộ Giáo Dục, Bộ Quốc phòng, Phó Thủ tướng và chính thức nhậm chức Thủ tướng vào năm 2009.
Với kĩ năng Anh ngữ tốt và hoạt động đối ngoại tích cực, Najib khá được lòng các quốc gia như Mỹ, Anh, Trung Đông. Song từ khi còn làm cho Thủ tướng Dr. Mahathir, Najib đã bày tỏ quan điểm rõ ràng rằng: “Cash is king”. Ông làm mọi cách, mua chuộc, chi tiền mặt cho cư dân để giành lấy phiếu bầu & thứ mình muốn, và chính tư duy đó là khởi nguồn cho lòng tham vô độ sau nầy!
Năm 2009, chỉ vừa sau 1-2 năm khủng hoảng tài chính, Malaysia đang phải chịu cảnh thâm hụt ngân sách nghiêm trọng 7% GDP – tương ứng 14 tỷ USD. Ấy vậy mà Najib lại nẩy ra ý tưởng thành lập một quỹ đầu tư Chính phủ tương tự như các quỹ của Trung Đông hay Temasek, GIC của Singapore – mở ra những động cơ đáng nghi ngờ đầu tiên khi xét đến tình cảnh kinh tế phát triển, dân số già, giảm phát buộc các quốc gia trên phải đầu tư ra quốc tế thay vì bối cảnh trái ngược lúc bấy giờ của Malay.
Với slogan “One Malaysia” khôn ngoan, Najib hứa hẹn sẽ hợp nhất Malaysia thành một thể, bỏ qua những mâu thuẫn sắc tộc và phân biệt giàu nghèo, từ đó thành lập quỹ đầu tư One Malaysia Development Berhad (1MDB) thành công với sự chấp thuận của Chính phủ, và Najib đã ủy quyền cho Jho Low – một gã Malay gốc Trung Quốc trẻ tuổi vô danh – làm “mastermind” đằng sau tất cả.
- Jho Low, gã “deal-maker” cho giới quyền lực:
Jho Low, sinh năm 1981, là con trai của một gia đình Malay gốc Hoa giàu có. Gã theo học ở trường quý tộc Harrow School, London; với bản tính cơ hội vốn có, hắn rất khôn ngoan mau chóng tổ chức ăn chơi, kết thân với con trai của giới quyền lực Trung Đông và các quốc gia khác, trong đó có Riza Aziz, con trai của Najib.
Sau này gã theo học ở Wharton School, USA, rồi tham gia vào quỹ đầu tư Jynwell Capital. Sau khi làm nhiều thương vụ mua bán – sáp nhập tại Jynwell, Jho Low trở thành “cánh tay phải” của Najib khi ông làm Thủ tướng, kết nối dự án 1MDB với các partners khác tại Trung Đông thông qua công ty SPV vỏ bọc “PetroSaudi”.
- Tarek Obaid & Patrick Mahony, giám đốc công ty bình phong PetroSaudi:
Obaid & Mahony vốn gốc quốc tịch Saudi Arabia, nhưng sinh sống tại Thụy Sỹ và hoạt động trong lĩnh vực tài chính. Tuy Obaid không còn nhiều tài sản thừa kế từ cha của mình, danh bạ điện thoại từ bố hắn với các mối quan hệ lâu đời mới là tài sản đích thực. Không lâu sau khi làm quen với Jho Low, bộ đôi Obaid & Mahony đã sớm bắt tay thành lập nên dự án PetroSaudi – thứ vốn chẳng có gì cả ngoài tên gọi “hoành tráng”.
| (Jho Low, hoàng tử Abdullah, Najib, vợ Rosmah & Obaid) |
Những kẻ trên gặp nhau trên du thuyền Alfa Nero xa xỉ, bắt tay với kế hoạch rót vốn của 1MDB và “rửa tiền” thay cho Najib. Vốn là một công ty trống rỗng, Obaid & Mahony phải hối lộ cho một analyst định giá quyền khai thác (thứ chỉ nằm trên giấy) của nhiều mỏ dầu khí tại Turkmenistan và Argentina lên đến 3 tỷ USD, cốt để hợp thức hóa tài sản cùng giá trị cổ phần của 1MDB rót vốn. Vấn đề mấu chốt còn lại duy nhất chính là huy động vốn cho 1MDB, và họ cần một tay chơi khác với thương hiệu “lâu năm” và “liều lĩnh” hơn. Đó không đâu khác chính là Tim Leissner.
- Tim Leissner, chủ tịch Goldman Sachs Đông Nam Á:
Một investment banker hàng chục năm kinh nghiệm, máu lửa và chịu chơi, Tim Leissner – sinh năm 1971 – có đầy đủ đặc tính mà Jho Low cần. Tim Leissner giữ chức vụ Chủ tịch Goldman Sachs tại Đông Nam Á, với mối quan hệ rộng rãi, đồng thời kiêm chức Partner tại GS, vị trí ngang hàng với David Solomon CEO GS hiện tại và chỉ phải báo cáo trực tiếp cho Lloyd Blankfein, CEO GS lúc bấy giờ.
Nhiệm vụ của Tim Leissner và cộng sự Robert Ng là thực hiện deal huy động vốn lên đến 6.5 tỷ USD cho 1MDB thông qua 3 đợt phát hành trái phiếu: 1 tỷ USD, 2.5 tỷ USD và 3 tỷ USD lần lượt cho nhiều NĐT tổ chức trong hệ thống khách hàng của Goldman Sachs. Và như vậy, toàn bộ âm mưu (scheme) của nhóm người nầy có cơ hội thành công êm đẹp với một quy mô khổng lồ chưa từng xẩy ra trong lịch sử!
II. Âm mưu trót lọt, những cuộc ăn chơi xa xỉ
Theo lời giải thích của công tố viên Hoa Kỳ, phương thức mà Jho Low rửa tiền khá đơn giản, đó là việc lấy trộm tiền của 1MDB trực tiếp thông qua tầng tầng, lớp lớp các vỏ bọc của các công ty bình phong ở những thiên đường thuế nước ngoài.
Trong hàng loạt các khoản chuyển tiền lửa đảo đó (wiring fraud), có một dòng tiền 1 tỷ USD được chuyển cho liên doanh PetroSaudi, nhưng chỉ có 300tr USD được chuyển vào tài khoản của PetroSaudi, còn lại 700tr USD được chuyển thẳng vào GoodStar Ltd. Co, một công ty do giám đốc kinh doanh Seet Li Lin của Jho Low kí hợp đồng ủy thác. Sau đó từ GoodStar, Jho Low chuyển ra hàng loạt các “investment funds” mới lập ở các quốc gia không thắt chặt hoạt động rửa tiền và định danh khách hàng (KYC) nghe tên có vẻ chuyên nghiệp tại Switzerland, Singapore, Curacao, Cayman Islands, Luxembourg, v.v
Tổng cộng, số tiền mà nhóm trên ăn cắp của 1MDB lên đến 4.5 tỷ USD, chủ yếu dùng cho thú vui ăn chơi xa xỉ của họ, chúng tôi chỉ có thể kể sơ lược như dưới đây:
– Jho Low – ước tính ăn cắp >2.0 tỷ USD: tay chơi vung tiền nhất trong cả hội, mua hàng loạt du thuyền, bản quyền sản xuất phim ảnh, máy bay, bất động sản khắp thế giới, đồng thời còn mua quà cho cả những siêu mẫu, diễn viên Hollywood mà hắn cặp kè như Paris Hilton, Miranda Kerr lên đến hàng chục triệu USD, khiến không ai có thể hiểu nổi làm cách nào một gã Trung Quốc bụng phệ lại có thể cặp kè với những người đẹp số 1 hành tinh như thế?!
(kỳ 2 tiếp tục tại đây)
– Najib Razak & vợ Rosmah – ước tính ăn cắp 1.0 tỷ USD: Najib, vốn là một gã nguyên thủ quốc gia đầy toan tính, không bao giờ tham dự các buổi tiệc tùng và khoe khoang như Jho Low; song lượng tiền mà hắn nhận được từ thương vụ nầy không hề thua kém gì! Theo báo cáo của các công tố viên, Najib nhận chuyển khoản tiền thẳng vào tài khoản ẩn tại ngân hàng Falcon Private Bank (British Virgin Islands) lên đến 680tr USD. Sau đó Jho Low còn chi trả thay Najib cho những thú vui mua sắm trang sức hơn 1,000 túi Hermes Birkins cộng với loạt hàng hiệu khác như Gucci, Chanel vô độ của bà vợ Rosmah. Số trang sức, phụ kiện, tiền mặt đó sau nầy kiểm đếm lại lên đến 270 triệu USD tại nhà riêng của hai vợ chồng. Tổng cộng ước tính phải trên dưới 1.0 tỷ USD là số tài sản mà Najib thu gom được.
– Goldman Sachs & Tim Leissner – nhận phí tư vấn phát hành và hối lộ thêm từ Jho Low tổng cộng ~850tr USD: Nếu trong quý độc giả chúng ta nếu có những người từng làm trong lĩnh vực tư vấn phát hành, sáp nhập, hay còn gọi là investment banking, thì ắt sẽ biết rằng tỷ lệ phí thị trường đâu đó chỉ ở trong vòng 1%-2%/giá trị thương vụ, cao lắm là 3% cho những trường hợp đặc biệt. Ấy vậy mà Goldman Sachs sau khi giúp 1MDB phát hành thành công 6.5 tỷ USD lô trái phiếu, nhận đến 600 triệu USD tiền phí tư vấn (!), bằng 10% tổng giá trị thương vụ. Hơn thế nữa, Tim Leissner, Robert Ng và một số các partners khác trong Goldman Sachs còn có chứng cứ nhận thêm 250 triệu USD tiền hoa hồng ngoài chuyển thẳng vào tài khoản của mình.
– Obaid & Mahony – ăn cắp ít nhất 500tr USD: hai gã giám đốc trẻ tuổi của công ty bình phong PetroSaudi cũng tận hưởng cuộc sống xa xỉ không thua kém! Theo lời của Xavier Andre Justo – cựu CEO PetroSaudi và là bạn học của hai gã nầy – sau thương vụ rửa tiền cho 1MDB, hai gã đã sớm trở nên coi thường mọi kẻ khác, tiêu hoang tổng cộng đến $500 triệu USD trong suốt giai đoạn từ 2009-2016, thuê các căn hộ penthouse sang trọng nhất, mua máy bay, du thuyền, siêu xe và trả tiền mua vui, rượu chè với hàng trăm, hàng nghìn cô đào “escorts” đẹp nhất tại Âu Châu.
Nhiều tiền đến như vậy, song Obaid & Mahony lại “bủn xỉn”, thất hứa chi trả khoản lương thưởng trị giá vỏn vẹn 2 triệu USD cho Justo. Và đó cũng chính là sai lầm chí mạng nhất cho toàn bộ âm mưu tưởng chừng như rất trót lọt của hội những kẻ “gian manh” tài chính trên!
III. Khi mọi thứ đổ vỡ (the fallout)
Trước khi rời khỏi PetroSaudi năm 2011, Xavier Andre Justo – cựu CEO của công ty bình phong, vốn chỉ là một chuyên gia dầu khí và không sành sỏi về tài chính gì cả – song ông đã cẩn trọng phòng hờ trước nhỡ có ngày bị truy tố. Ông nhờ team IT download toàn bộ dữ liệu trên server của PetroSaudi lên đến 90GB, bao gồm 230k emails, lệnh chuyển tiền và báo cáo kế toán “ảo” của công ty để chứng minh mình vô tội nếu xẩy ra.
4 năm sau đó, mãi nhưng không đòi được khoản lương của mình, đột nhiên Justo được tiếp cận bởi phóng viên người Anh sinh ra ở Sarawak – bà Clare Rewcastle Brown – người đã theo dõi 1MDB sát sao và “đánh hơi được” tội phạm hình sự nghiêm trọng ở đây! Bà còn là người đã sắp xếp với chủ tòa soạn The Edge khoản check trị giá 2 triệu USD để mua lại thông tin server mà Justo đang nắm giữ. Justo lẽ ra đã có thể “tống tiền” Obaid và Mahony, rồi có thể dễ dàng kiếm gấp 10 lần số đó. Song chính sự hống hách, coi trời bằng vung của hai gã nầy khiến ông bực tức, và quyết định đưa dữ liệu đó cho bà Clare!
Clare được thời, đào sâu vào dữ liệu, và bà biết đã nắm thóp được cả hội khi nhận thấy khoản tiền 700tr USD chuyển vào GoodStar, với giám đốc kinh doanh Jho Low đứng tên. Hơn thế nữa, nhóm trên đã phạm sai lầm lớn khi chuyển tiền dưới đồng USD, vốn thuộc về phạm vi xử lý của pháp luật Mỹ.
Ngay lập tức, T1/2015, bà Clare, ngoài việc đăng bài lên tờ Sarawak Report do bà sáng lập và tờ The Edge đã tài trợ, còn gửi hẳn 90GB data chứng cứ cho văn phòng công tố viên Hoa Kỳ (Attorney General Office) để quyết định truy tố toàn bộ các bị can liên quan, và họ đã thực sự làm như vậy! Sau đó ít lâu, T7/2016, Tổng chưởng lý Hoa Kỳ bà Loretta Lynch, đã quyết định khởi tố (prosecute) vụ án 1MDB, đặt mục tiêu thu hồi 1 tỷ USD dựa trên chứng cứ mà họ có được ở PetroSaudi với hàng loạt các tội danh hình sự như chuyển tiền lừa đảo (wire fraud), trốn thuế (tax fraud), lạm dụng chức quyền (abuse of power), âm mưu (conspiracy), hối lộ (bribery), v.v
Thị trường tài chính toàn cầu mới chấn động! Chỉ số chứng khoán KLCI của Malaysia bị bán tháo mạnh từ mức 1,850 điểm đầu 2015 xuống trên dưới 1,600 điểm chỉ sau 12 tháng. Dòng vốn đầu tư gián tiếp nước ngoài (FII) vào Malaysia bị rút ròng -4.5 tỷ USD trong năm 2015 so với mức dương 3-6 tỷ USD/năm đều đặn các năm trước đó. Báo chí khắp nơi đăng tin về sự kiện 1MDB, hàng loạt văn phòng công tố viên & Tổng chưởng lý tại Thụy Sĩ, Anh, Pháp, Singapore cũng quyết định khởi tố 1MDB cùng các công ty bình phong của Jho Low và các ngân hàng thúc đẩy hoạt động rửa tiền liên quan. FBI cùng Interpol sau đó đã ra lệnh truy nã đỏ (red alert) cho Jho Low, Obaid, Mahony và Tim Leissner.
Najib và gia đình bắt đầu hoảng loạn, gây ra tình trạng hỗn chiến chính trị nghiêm trọng tại Malaysia suốt 2015-16 khi hàng loạt đoàn người biểu tình đòi lật Najib. Gã quay sang bắt bớ Anwar Ibrahim – Đảng đối lập vì chỉ trích công khai vụ 1MDB, bắt hàng loạt các Thượng nghị sĩ, thành viên Quốc hội, đóng cửa nhiều tờ báo, sa thải Bộ trưởng Bộ Công An vì dám chống đối, v.v Song quyền lực không thể áp chế được lòng người, đến T5/2018, người dân đã bầu cho Dr. Mahathir và đảng mới PPBM của ông, chính thức lật đổ triều đại tham lam của Najib.
Sau đó, cuối năm 2018, Cục phòng chống tham nhũng của chính quyền mới đã khởi tố Najib, cùng Rosmah và con trai Riza Aziz. Họ lục soát nhà, thu được 270 triệu USD tiền mặt & đồ xa xỉ. Vừa qua, T7/2020, Najib đã được phán quyết bởi Tòa án tối cao (supreme court) với 1/5 tội danh, 12 năm tù và đóng phạt 50tr USD. Người ta dự đoán cả gia đình Najib có thể chịu án chung thân, nộp phạt 600-700tr USD thì mới có thể đủ hết tội!
Tim Leissner nhận tội với Department of Justice, Mỹ – chịu 10 năm tù và nộp phạt. CEO GS Lloyd Blankfein, phủ nhận có liên quan đến 1MDB, song sau đó ít lâu bằng chứng ông ăn trưa với Jho Low xuất hiện, biến ông thành kẻ nói dối tệ hại và buộc phải từ chức. David Solomon lên thay Blankfein làm CEO Goldman Sachs đến ngày nay, chỉ đăng TV thông cáo xin lỗi toàn người dân Malaysia (thật ư?) nhưng không được ai đón nhận. Vừa qua, T10/2020, Goldman Sachs đã chịu án phạt 2.9 tỷ USD từ DOJ cho vụ án trên, gấp 5 lần số phí mà nó nhận được từ 1MDB, nhưng thật ra chỉ tốn kém cho công ty ½ lợi nhuận ròng một năm đang ở mức 6 tỷ USD! Ngài Buffett khôn ngoan đã bán sạch sẽ toàn bộ cổ phần tại Goldman Sachs vào Q2/2020 vừa qua tại mức giá cao, đồng thời bảo vệ danh tiếng (reputation) của ông – thứ ông coi trọng hơn cả tiền bạc – khỏi dính líu tới scandal thậm tệ nầy, tương tự như cách ông bán hết cp Wells Fargo sau scandal giả mạo tài khoản và tận thu phí của các KH kém hiểu biết năm 2016.
Đến đây ắt hẳn câu hỏi chung của mọi người đều là: vậy thì Jho Low thì sao, gã Trung Quốc khoe khoang đó đâu rồi? Vâng, nhiều nguồn tin cho rằng hắn đã trốn về đúng nơi quê cha đất mẹ, tức Macau – Trung Quốc đại lục, và được Đảng Cộng Sản TQ bảo vệ ở nhà an toàn (safehouse) riêng, di chuyển tự do kín tiếng xung quanh Trung Quốc dù đang chịu lệnh truy nã đỏ khẩn cấp từ Interpol. Toàn bộ BĐS cùng các món hàng xa xỉ của Low đều bị tịch thu tại Hoa Kỳ và các quốc gia khác, trả lại cho 1MDB và người dân Malaysia. Hiện tổng số tiền thu hồi được từ các tên tội phạm mới chỉ ở mức 1.0-1.5 tỷ USD, chưa tính khoản phạt US$2.9 tỷ đối với Goldman Sachs, tạm thời xoa dịu được phần nào sự phẫn nộ của những người dân Malaysia nghèo khó, đầy thiệt thòi…
IV. Kết luận: Bài học cho Việt Nam
Càng tìm hiểu nhiều về lịch sử loài người & nền kinh tế vận hành, chúng tôi càng hiểu được tầm quan trọng của niềm tin (trust). Và nhất thiết Việt Nam không được coi nghiễm nhiên niềm tin quý giá mà giới kinh doanh FDI, giới đầu tư FII toàn cầu đang gửi gắm vào Việt Nam – như sai lầm của Malaysia ở 1MDB. Bên cạnh đó, với sự kiểm soát gắt gao của (1) toàn cầu hóa báo chí (2) hiệp hội VAFI & NĐT ngoại (3) người dân nội địa ngày càng khôn ngoan hơn (4) không có nơi để trốn chạy như China với đối Jho Low, chúng tôi hi vọng Việt Nam sẽ tránh được các tai họa tương tự, giữ vững được niềm tin của cả cư dân nội địa lẫn các NĐT nước ngoài.
Saigon, đăng lại vào một buổi tối đẹp 14.08.2021, bởi S.A.F.E team – TGN
