Bản chất của việc chia cổ tức bằng cổ phiếu

I. Bản chất của những cổ phiếu “thưởng”

Cổ tức bằng cổ phiếu (hoặc thưởng bằng cổ phiếu) về bản chất khá tương đồng với nghiệp vụ chia tách cổ phiếu vì nó không hề phát sinh bất kỳ dòng tiền chi ra nào từ doanh nghiệp. Giả sử một doanh nghiệp (DN) công bố chia cổ tức bằng cổ phiếu (cổ phiếu) tỷ lệ 10% với giá thị trường đang là 20,000 đồng/cổ phiếu. Như vậy, mỗi một cổ phiếu cũ với giá 20,000 đồng/cổ phiếu sẽ được tách thành 1.1 cổ phiếu mới với giá thị trường thấp hơn là 18,200 đồng/cổ phiếu do pha loãng. Nói một cách nôm na, nếu nhà đầu tư đang sẵn có 100 cái bánh lớn, thì anh ta sẽ nhận được 110 cái bánh nhỏ hơn sau khi chia cổ tức (thể hiện sự pha loãng về giá trị). Xét về bản chất, tổng giá trị không hề thay đổi trong khi số lượng bánh thì tăng lên khiến giá của mỗi cái bánh giảm đi – đây là câu chuyện của vấn đề pha loãng.

Do đó, khi công ty chia cổ tức bằng cổ phiếu thì lượng vốn chủ sở hữu không hề thay đổi. Thay vào đó, chỉ có những khoản mục nhỏ ở trong vốn chủ sở hữu là thay đổi – thông thường thì khoản mục lợi nhuận sau thuế chưa phân phối (hoặc thặng dư vốn cổ phần) sẽ giảm đi để bù đắp cho phần vốn điều lệ tăng lên tương ứng. Hay nói một cách khác, khi thưởng bằng cổ phiếu, công ty không hề phải chi ra bất kỳ giá trị vật chất nào cho cổ đông, mà thực chất chỉ là giữ lại tiền mặt và thực hiện tăng giảm về sổ sách giữa các khoản mục. Đây cũng chính là lí do chủ đạo khiến hầu hết các doanh nghiệp hiện nay ưa thích trò chơi “thưởng bằng cổ phiếu” miễn phí này – vừa không mất dòng tiền, vừa làm cho các cổ đông chưa lành nghề cảm thấy vui vẻ.

II. Những ngộ nhận sai lầm

Tuy nhiên, hiện nay không ít nhà đầu tư cá nhân vẫn chưa hiểu rõ về bản chất của nghiệp vụ trên, thậm chí họ còn có nhiều ngộ nhận nguy hiểm. Chúng tôi xin được đưa ra ba ngộ nhận phổ biến mà chúng tôi thường nghe thấy từ các nhà đầu tư cá nhân như sau:

(1) “Chia cổ tức bằng cổ phiếu là một tin rất tốt vì nó giúp tài sản tôi tăng lên”. Ngộ nhận này là phổ biến nhất và là nguyên nhân gây ra các đợt sóng tăng trần khi có tin chia cổ tức bằng cổ phiếu. Thật ra, dù nhà đầu tư có nhiều cổ phiếu hơn, nhưng giá của mỗi cổ phiếu đã bị pha loãng khi tách cổ phiếu nên giá trị tài sản ròng anh ta vẫn hoàn toàn giữ nguyên, thậm chí còn giảm mạnh trong ngắn hạn khi ngày giao dịch không hưởng quyền xảy ra.

(2) “Chia cổ tức bằng cổ phiếu gia tăng giá trị cổ đông do giúp cổ đông tránh được thuế”. Chia cổ tức bằng cổ phiếu giúp tránh được thuế tương tự như việc không hề chia cổ tức vì doanh nghiệp giữ lại tiền mặt để tái đầu tư. Tuy nhiên, việc tránh được thuế không có nghĩa là gia tăng giá trị cổ đông. Giá trị cổ đông chỉ tăng thêm khi lượng tiền giữ lại được doanh nghiệp sử dụng một cách hiệu quả.

(3) “Chia cổ tức bằng cổ phiếu chứng tỏ doanh nghiệp tăng vốn hơn trước, mở rộng lớn mạnh hơn”. Điều này chỉ đúng ở vế đầu vì việc chia cổ tức bằng cổ phiếu đúng là đã giúp doanh nghiệp gia tăng vốn điều lệ của mình. Song như đã đề cập vấn đề này ở trên, xét về bản chất, vốn chủ sở hữu, tổng tài sản lại không hề thay đổi và hơn hết là không có bất kỳ dòng tiền phát sinh mới chảy vào doanh nghiệp. Do đó, thoạt nhìn có vẻ công ty to lớn hơn nhưng thực sự đây chỉ là nghiệp vụ sổ sách.

III.  Cách nhìn đúng hơn về cổ tức bằng cổ phiếu

Suy cho cùng, câu hỏi nên được đặt ra là ưu và nhược điểm của chính sách cổ tức bằng cổ phiếu này là gì?

Về ưu điểm, cổ tức bằng cổ phiếu giúp lượng cổ phiếu đang lưu hành tăng lên, qua đó gián tiếp tăng thanh khoản của cổ phiếu đó. Hơn nữa, nếu như được kết hợp với cổ tức bằng tiền mặt, việc tăng lượng cổ phiếu sẽ gia tăng thêm đáng kể tổng lượng cổ tức bằng tiền mặt cho cổ đông như trường hợp của nhiều cổ phiếu “bluechips” kinh doanh hiệu quả – hình dưới.

Về nhược điểm, cổ tức bằng cổ phiếu đôi khi trở thành đòn “tung hỏa mù” của nhiều doanh nghiệp. Lợi dụng việc hiểu biết chưa rõ của cổ đông, ban lãnh đạo nhiều công ty đã che giấu việc thiếu hụt dòng tiền chia cổ tức (hoặc cố ý để lại quỹ tiền mặt lớn nhằm mục đích cá nhân) bằng việc “thưởng” cổ phiếu thêm. Bằng cách như thế, cổ đông ngộ nhận rằng mình đã được tăng thêm giá trị nhưng thực sự giá trị họ nhận được chẳng là gì hơn ngoài số lượng “giấy” tăng lên.

Nhìn về lịch sử, có khá nhiều cổ phiếu sử dụng chính sách “chỉ” chia cổ tức bằng cổ phiếu. Song cũng có nhiều cổ phiếu tốt kết hợp cả cổ tức bằng tiền mặt lẫn bằng cổ phiếu, giúp gia tăng giá trị cổ đông một cách đáng kể:

Ngoài ra, trong thị trường giá lên (bull market), chính sách cổ tức bằng cổ phiếu thường được nhiều doanh nghiệp ưa chuộng nhờ vào xu thế lạc quan của thị trường. Khi giá cổ phiếu đang tăng mạnh, việc pha loãng cổ phiếu giúp thị giá giảm xuống, tạo tâm lý tích cực cho những nhà đầu cơ ngắn hạn có nhu cầu giải ngân. Ngược lại, trong thị trường giá xuống (bear market), chính sách chia cổ tức bằng cổ phiếu sẽ gây tâm lý tiêu cực cho các cổ đông trên vì việc pha loãng cổ phiếu giúp tăng thêm cảm giác giảm giá cổ phiếu một cách trầm trọng.

IV. Kết luận

Lời kết, cổ tức bằng cổ phiếu – hay cách gọi hào phóng của các vị doanh nghiệp ma mãnh là “thưởng bằng cổ phiếu”- không hẳn là một tin tốt hoàn toàn – và ngược lại. Những nhà đầu tư cá nhân cần phải loại bỏ cảm xúc để hiểu rõ bản chất của việc chia cổ tức bằng cổ phiếu, để từ đó đưa ra quyết định đầu tư đúng đắn. Hơn nữa, đối với những nhà đầu tư chủ động, những cổ đông nhỏ bé luôn rất cần một người dũng cảm đứng lên làm rõ vấn đề chính sách cổ tức tại Đại hội đồng cổ đông nếu chẳng may gặp phải đòn “tung hỏa mù” kể trên!

Saigon, 27.06.2017, bởi Angelos – TGN