Trích từ ấn phẩm II – Golden Newsletter Vietnam – Ấn phẩm đầu tư giá trị đầu tiên và duy nhất
Tải ấn phẩm cũ số II, tháng 7.2018 tại: newslettervietnam.com/tai-an-pham-dau-tu-gia-tri-ii-thang-07-2017/
Đặt mua mới ấn phẩm Golden Newsletter Vietnam: newslettervietnam.com/dat-mua-an-pham-dau-tu/
(tiếp theo kỳ 1)
III. Thời kỳ suy tàn sau gần 200 năm phát triển
Mặc dù là công ty vĩ đại nhất trong lịch sử, VOC cũng không thể tránh khỏi quy luật chọn lọc tự nhiên của tạo hóa. Đầu thế kỷ 19, sau hàng chục năm trì trệ từ chính công ty cũng như bối cảnh của đất nước Hà Lan, United Dutch East India Company đã bị thâu tóm bởi tập đoàn East India của Anh Quốc giữa các cuộc chiến tranh với Napoléon.
Sau gần 200 năm phát triển và sự ra đi của các nhà sáng lập đầu tiên, hoạt động kinh doanh của VOC lại teo tóp dần thay vì tăng trưởng theo lãi kép như chúng ta tưởng tượng. Khá nhiều nhà phân tích đã đúc kết có 05 lý do và sai lầm chính trực tiếp dẫn đến sự sụp đổ của VOC:
(1) Kém linh hoạt và chậm chạp so với đối thủ cạnh tranh
Sau khi chiếm lĩnh thị trường gia vị, các nhà lãnh đạo của VOC tỏ ra chủ quan và bắt đầu dừng đổi mới so với thế hệ đầu tiên. Thị trường nhập khẩu trực tiếp trà, cà phê và may mặc tại thủ phủ Trung Quốc đã bị chiếm độc quyền hoàn toàn bởi các doanh nghiệp thương mại lớn của Anh Quốc và các nước bán đảo Tây Âu khác. Do đó, VOC dần mất lợi thế cạnh tranh về chi phí và sớm rời khỏi cuộc chơi thương mại với châu Á chỉ trong vòng vài thập kỷ chủ quan.
(2) Chính sách cổ tức và quản lý dòng tiền sai lầm
Tự hào về chính sách cổ tức hào phóng của mình, giám đốc điều hành của VOC đã thường xuyên chi hơn ¾ lợi nhuận của công ty để chi trả cổ tức. Chính sách này đã một phần khiến VOC “tự hại” bản thân khi công ty ngày càng thiếu hụt dòng tiền để tái đầu tư và trả nợ vay cho các chủ nợ quốc tế.
(3) Chế độ đãi ngộ nhân viên thấp kém dẫn đến tham nhũng và trộm cắp trong nội bộ
Một cách khách quan, VOC là một nhà tuyển dụng tồi với chế độ lương bổng thấp và có nhiều hạn chế trong việc mua bán cổ phiếu công ty đối với các nhân viên nội bộ. Vì lí do đó, tình trạng tham nhũng và làm việc kém hiệu quả bắt đầu xuất hiện tràn lan và trực tiếp ảnh hưởng đến hiệu quả kinh doanh của công ty kể từ 1790s trở đi.
(4) Sự trỗi dậy của các cuộc cách mạng công nghiệp tại Anh và Hoa Kỳ
Với sự trỗi dậy của các cuộc cách mạng công nghiệp (máy móc, đường sắt, tự động hóa và các loại hàng hóa công nghiệp mới) đã gây ảnh hưởng có tầm vĩ mô đến năng lực cạnh tranh của các quốc gia thương mại truyền thống. Thị trường tài chính Amsterdam đã dần mất đi sức hút và bị chuyển dịch sang London, New York và Paris, gián tiếp làm cho kế hoạch huy động vốn của VOC ngày càng khó khăn trong giai đoạn những năm cuối thể kỷ 18.
(5) Sự bị động và yếu kém của Sở giao dịch chứng khoán Amsterdam và cơ quan quản lý tài chính
Trong khi các thị trường tài chính khác như London, New York có thêm các công ty đại chúng niêm yết mỗi ngày, Sở Giao Dịch Amsterdam lúc bấy giờ có quy mô vô cùng nhỏ và bị phụ thuộc chi phối bởi 02 công ty chính là VOC và WIC (West Indies Company). Thanh khoản giao dịch thấp, thị trường huy động trái phiếu và cổ phiếu ảm đạm, thiếu vắng chính sách khuyến khích dẫn đến việc phụ thuộc vào vốn vay nước ngoài đối với VOC và WIC đã phần nào khiến hai công ty này gia tăng đòn bẩy lớn và lâm vào cảnh cùng cực về tài chính. Song các nhà lãnh đạo Sở giao dịch chứng khoán vẫn thờ ơ và tiếp tục hoạt động họ cho là truyền thống và đem lại lợi nhuận.
Như vậy, sau gần 200 năm phát triển, sự chậm chạp đổi mới và thất bại trong cạnh tranh đã khiến tượng đại vĩ đại nhất trong các tập đoàn đa quốc gia lúc bấy giờ sụp đổ.
IV. Những di sản về sáng kiến tài chính & quản trị doanh nghiệp hiện đại
Mặc dù không thể tồn tại hơn 400 năm cho đến ngày nay, United Dutch East India Company vẫn luôn là một trong những thành tựu vĩ đại và đáng tự hào nhất của người Hà Lan xét đến những di sản về thị trường tài chính và quản trị doanh nghiệp hiện đại mà nó để lại:
- Phát minh ra cổ phiếu, giấy chứng nhận quyền sở hữu có thể chuyển nhượng và là một phần lợi nhuận doanh nghiệp trong tương lai.
- Phát minh ra thị trường chứng khoán thứ cấp, nơi mà các cổ đông có thể tự do chuyển nhượng, thiết lập giá dựa trên quy luật cung – cầu đầy công bằng, giúp thay đổi diện mạo của nền tài chính vĩnh viễn.
- Công ty đầu tiên chú trọng đến cơ cấu quản trị doanh nghiệp hiện đại với việc phân quyền cho các giám đốc điều hành thường xuyên. Đây cũng là công ty đầu tiên đưa ra chính sách cổ tức trả bằng hàng hóa (pay in kind) sáng tạo thay vì tiền mặt.
- Amsterdam cũng là cái nôi đầu tiên cho thị trường phái sinh, nơi các nhà bán khống đầu tiên và các hợp đồng tương lai hàng hóa được sản sinh ra.
- Tập đoàn đa quốc gia đầu tiên với việc mở rộng chi nhánh hoạt động xuyên lục địa và sáng tạo ra định nghĩa về “toàn cầu hóa”.
- Một cách gián tiếp, VOC cũng tạo điều kiện cho nhà đầu tư chủ động (activist investor) đầu tiên xuất hiện – Isaac Le Maire – với thương vụ thâu tóm cổ phần và yêu cầu thay đổi ban lãnh đạo.
- Cuối cùng, VOC và các doanh nhân như Dirck Bas chính là tượng đài đầu tiên cho tinh thần khởi nghiệp kinh doanh bằng một tổ chức công ty thay vì các nhóm mạo hiểm và dự án tài trợ một lần.
V. Kết luận
Có thể nói câu chuyện về công ty cổ phần đại chúng đầu tiên này vừa thỏa sức tò mò của chúng ta, vừa tạo động lực không hề nhỏ cho các thế hệ doanh nhân khởi nghiệp trẻ và những nhà đầu tư giá trị của Việt Nam trên con đường giăng buồm tới những chốn không chắc chắn nhưng đầy tiềm năng.
Quay trở lại câu chuyện một chút, giai đoạn cuối thế kỷ 17, có một doanh nhân trẻ – một tay đánh bạc cự phách và là một kẻ vượt ngục người Scotland – đã công du sang Amsterdam và lấy được nguồn cảm hứng từ sự phát triển mạnh mẽ của thị trường chứng khoán cũng như câu chuyện vĩ đại của VOC. Ông ta tên là John Law, một huyền thoại khét tiếng trong lịch sử tài chính đã để lại dấu ấn in đậm trong dân chúng Pháp đến nhiều thế kỷ sau. Tuy nhiên hỡi các đọc giả thân mến, câu chuyện đầy li kì ấy sẽ là chủ đề cho các kỳ ấn phẩm tiếp theo.
Europos
Trích dẫn, lược dịch và nghiên cứu thêm trên cảm hứng từ thước phim tài liệu “The Ascent of Money, Niall Ferguson, 2008”
