Chưa bao giờ trong nhiều năm quan sát của chúng tôi, sự đầu cơ lại lan rộng một cách chóng mặt như hiện nay. Nhiều cá nhân non trẻ, chưa bao giờ tìm hiểu về chứng khoán, cũng bắt đầu nhảy vào phong trào đầu cơ đang sốt nóng từng ngày này. Thậm chí nhiều cổ phiếu mang bản chất đầu tư như VNM, SAB, GAS, HPG, REE .. cũng đang trở thành tâm điểm cho những đợt sóng đầu cơ điên cuồng. Và đáng buồn hơn nữa, nhiều nhà đầu tư giá trị bắt đầu từ bỏ những nguyên tắc về biên an toàn trước đây họ đặt ra cho mình, họ đã mất đi sự kiên nhẫn và bắt đầu chuyển sang trò chơi đầu cơ may rủi…
Nếu phải giải thích cho việc thua lỗ và sự biến động lên xuống của thị trường kể từ những ngày đầu năm 2000, câu trả lời không thể tìm được ở bất cứ số liệu hay quy luật nào, bởi vì câu trả lời nằm ở tâm lý – thứ chi phối hầu hết mọi hành vi của loài người. Và khả năng cao là thứ tâm lý vốn có trước đây của những nhà đầu tư & đầu cơ cá nhân tại Việt Nam vẫn chưa thay đổi nhiều sau bao nhiêu năm trôi qua. Tất cả những gì mà họ chờ đợi chỉ là một lí do chính đáng (một thị trường tăng điểm, một nền kinh tế ngày càng tốt lên) để quay trở lại con đường trước đây của mình.
Những tư duy đầu cơ sai lầm chỉ có tại Việt Nam
Chúng ta có thể có một cổ phiếu với mức giá thấp một cách kinh ngạc vào một thời điểm này, hoặc một mức giá cao không thể ngờ tới vào một thời điểm khác, đơn giản chỉ vì, các cá nhân đã dùng lăng kính màu hồng (rose-colored glasses) của họ thay vì lăng kính màu đen bi quan trước đây. Tuy nhiên, chúng tôi cho rằng lăng kính màu hồng mà các cá nhân đang đeo, thay vì dựa trên những suy xét thông minh và tầm nhìn khác biệt, lại đang dựa trên những nền tảng khá sai lầm (!), nếu không muốn nói là vô cùng phi lý…
(1) Đầu cơ chỉ vì công ty chia cổ tức bằng cổ phiếu
Chia cổ tức bằng cổ phiếu, về bản chất, không hề phát sinh bất cứ dòng tiền đi ra nào của doanh nghiệp. Nó chỉ là một nghiệp vụ kế toán thay đổi giữa các khoản mục trong phần vốn chủ sở hữu. (Vui lòng xem bài viết của chúng tôi đăng cách đây không lâu: newslettervietnam.com/chia-co-tuc-bang-co-phieu)
Vậy mà chúng ta thấy phổ biến như thế nào khi rất nhiều môi giới – những người lẽ ra phải có kiến thức tài chính vững vàng để tư vấn khách hàng của mình – lại “hô hào” mỗi khi một doanh nghiệp nào đó công bố chia cổ tức bằng cổ phiếu? Như trường hợp của doanh nghiệp THACO trên sàn OTC cách đây vài tháng khi mà giá cổ phiếu tăng 80% sau khi công ty này công bố chia cổ tức bằng cổ phiếu 300% (!) Chúng tôi còn nhận thấy một số cây bút báo chí cũng chưa hiểu rõ bản chất gốc rễ của nghiệp vụ này, khi mà thường xuyên đưa tin và đánh giá cao việc chia cổ phiếu của các doanh nghiệp như DXG, FLC, ITA, DLG, …
(2) Đầu cơ dựa trên một yếu tố vĩ mô không hề có tác động trực tiếp
Đây cũng là một bẫy định kiến thường gặp khi não bộ con người luôn tìm những suy xét đơn giản thay vì đào sâu nghiên cứu. Trước đây nhiều năm khi có ít kinh nghiệm phân tích và đầu tư, chúng tôi cũng từng có những tư duy đơn giản, song sau này nhìn lại thì mới nhận ra tư duy đó vô cùng sai lầm. Đó là bởi vì kiến thức đào sâu và vòng tròn hiểu biết (circle of competence) của mỗi người luôn luôn hữu hạn.
Chẳng hạn như giá dầu là một ví dụ cụ thể. Khi giá dầu WTI và dầu Brent tăng mạnh gần đây – dẫn đến giá cổ phiếu dầu khí cũng tăng theo một cách mạnh mẽ, phần lớn các nhà đầu cơ cá nhân – những người mà cách đó vài tháng, tránh xa ngành dầu khí như tránh một cơn bệnh (disease) – lại đổ xô vào mua tất cả các cổ phiếu trong chuỗi giá trị ngành Dầu khí như PVB, PXS, PVD, … với một niềm tin mãnh liệt rằng lợi nhuận của chúng sẽ cải thiện trong ngắn hạn. Dù họ không biết rằng động lực chính để các doanh nghiệp trên cải thiện doanh thu đến từ việc đấu thầu dự án mới và tăng giá các hợp đồng dịch vụ đối với đối tác B2B của họ – thứ thông tin mà chúng tôi cho rằng hầu hết các nhà đầu cơ đều không đi sâu.
Ngành chứng khoán cũng là một ví dụ kinh điển, khi mà VNIndex tăng mạnh, hầu hết các cổ phiếu ngành chứng khoán cũng tăng theo trong khi thông tin quan trọng như cơ cấu doanh thu (môi giới, cho vay margin, tư vấn, …), chất lượng danh mục tự doanh và chính sách rủi ro cho vay margin của các CTCK, thì các nhà đầu cơ hào hứng đều “mù mịt”. Các con số vĩ mô chỉ nhằm mục đích thống kê, trong khi các yếu tố tác động trực tiếp đến ngành và mô hình kinh doanh nội tại mới là yếu tố thúc đẩy lợi nhuận chính cho một doanh nghiệp.
(3) Đầu cơ dựa trên sự kỳ vọng “giữ giá” của một tổ chức khác
Sau hàng chục lần thất bại vì tin tưởng nhiều lời khuyên sai lầm/lừa đảo của người khác, Livermore – nhà đầu cơ huyền thoại nhiều lần kiếm rất nhiều tiền và mất tất cả lúc cuối đời – đã đúc kết lại rằng: “Một người phải tin vào chính quan điểm của anh ta nếu anh ta muốn kiếm tiền được từ thị trường. Nếu tôi mua dựa trên lời khuyên của Smith, thì tôi cũng sẽ phải bán dựa trên lời khuyên của Smith. Nhỡ đâu Smith đột nhiên biến mất? Tôi hoàn toàn phụ thuộc vào anh ta. Chẳng có người nào có thể kiếm được số tiền lớn khi có một người khác bảo anh ta phải làm gì!”.
Nhiều năm kinh nghiệm và quan sát của chúng tôi trên thị trường, nếu có một bài học phải rút ra, đó chính là tư duy độc lập (independent thinking) mà một người cần phải có. Chúng tôi từng chứng kiến rất nhiều cá nhân, đặc biệt là các nhà đầu cơ ngắn hạn, chỉ vì lời nói của người đứng đầu doanh nghiệp – bầu Đ, anh V, anh Q, anh B, v.v – rồi quyết định mua cổ phiếu một cách mù quáng vì tin rằng người này sẽ giúp “đẩy giá” cổ phiếu lên như cách ông ta hứa hẹn về triển vọng doanh nghiệp.
Nhiều cá nhân khác thì tin rằng khi một nhà đầu tư chiến lược lớn, hay một quỹ đầu tư lớn mua vào, họ “bắt buộc” phải có động lực giữ giá cổ phiếu để giữ cho danh mục của họ không bị lỗ. Chúng tôi cho rằng suy nghĩ trên đang dựa trên các giả định không hề vững vàng:
– Nhà đầu tư chiến lược có mục tiêu hoàn toàn khác với các nhà đầu cơ ngắn hạn. Họ sẵn sàng nắm giữ hàng chục năm. Thậm chí như trường hợp của Thai Beverage mua lại Sabeco gần đây, cái họ cần là quyền kiểm soát doanh nghiệp – thứ giúp họ hợp nhất kết quả kinh doanh và cải thiện dòng tiền. Giá cổ phiếu và free float < 1% trên thị trường không hề có chút ý nghĩa đối với họ. Dòng tiền từ hoạt động kinh doanh mới là thứ họ quan tâm.
– Những quỹ đầu tư tài chính, nếu có nguồn lực đủ lớn để mua lượng lớn cổ phiếu trên thị trường nhằm “giữ giá”, thì họ đã không phải đa dạng hóa danh mục bằng cách mua mỗi cổ phiếu dưới 10% danh mục, hay thuê hẳn một hội đồng đầu tư (IC) để quản lý. Những quỹ đầu tư cũng như nhà đầu tư cá nhân chúng ta, họ cũng có sai lầm, và thành công nhất định. Song việc hi vọng ngây ngô rằng họ sẽ mua vào cổ phiếu nhằm cứu vớt những cá nhân thua lỗ là một giấc mơ hoang đường.
Việc đầu tư dựa vào tư duy độc lập, hay đầu cơ dựa trên sự tin tưởng mù quáng vào hành vi của người khác, hoàn toàn là lựa chọn của mỗi cá nhân. Có thể lợi nhuận ngắn hạn sẽ đến nhờ vào sự may mắn, nhưng trong dài hạn, thói quen chạy theo hành vi của người khác thay vì tập trung vào bức tranh lớn của doanh nghiệp – sẽ chỉ đem lại kết quả tồi tệ cho các nhà đầu cơ quyết định theo lựa chọn đó.
Đầu cơ – một cách kiếm tiền nghiêm túc hay chỉ là một thú vui trải nghiệm?
Đã qua nửa năm nay, trong ấn phẩm số I – ấn phẩm đầu tiên của chúng tôi, chúng tôi đã nêu quan điểm của mình khi bình luận thêm về tác phẩm Intelligent Investor huyền thoại của ngài Graham: “Tuy nhiên, cùng chung quan điểm với Graham, chúng tôi cũng không nghĩ rằng đầu cơ hợp pháp là xấu xa hoàn toàn. Đầu cơ, nhìn một cách khách quan, giúp tạo ra thanh khoản, san sẻ rủi ro vị thế và huy động vốn cho các doanh nghiệp còn non trẻ. Luôn có những người đầu cơ thông minh cũng như nhà đầu tư thông minh vậy.
Song sau việc quan sát nhiều thế hệ nhà đầu cơ trên nhiều thị trường, chúng tôi tin rằng hầu hết các cá nhân đều không phù hợp với việc đầu cơ vì xét đến kĩ năng, kiến thức cũng như thời gian ít ỏi mà họ bỏ ra ngoài công việc chính: việc mua cổ phiếu bằng margin, mua cổ phiếu mới phát hành nóng nhất hay mua cổ phiếu giá cao ngất ngưởng chỉ vì tin tưởng vào sự tiếp tục xu hướng tăng ấy sẽ đưa họ về trò chơi đặt cược may rủi hệt như ở các sòng bạc. Ngài Graham cũng khuyến nghị rằng nếu các cá nhân muốn đầu cơ chỉ để trải nghiệm, phải tách biệt tài khoản và chỉ nên dành tối đa 5%-10% tổng danh mục cho việc đầu cơ, và hơn hết, không bao giờ rót thêm tiền vào tài khoản này. Như ngài Graham đã nhấn mạnh: “không bao giờ được lẫn lộn giữa đầu tư và đầu cơ trong cùng tài khoản, hay trong bất cứ suy nghĩ nào của bạn.”
Vậy mà chúng ta thấy phổ biến như thế nào khi mà mỗi ngày, mỗi giờ, có hàng nghìn, thậm chí hàng vạn những nhà đầu cơ cá nhân đang: (1) đầu cơ trong khi cứ tưởng mình đang đầu tư (2) trong khi thiếu kiến thức và kĩ năng cần thiết, lại đầu cơ một cách nghiêm túc để kiểm tiền thay vì chỉ để trải nghiệm và giải trí (3) rủi ro toàn bộ gia sản – thậm chí vay nợ – vào việc đầu cơ nhiều hơn số mà họ có thể chi trả được.”
Ở đây chúng tôi muốn nhấn mạnh đến tư duy sai lầm cuối cùng, những người dùng lí do vốn nhỏ (limited capital) để hợp thức hóa việc đầu cơ của mình, sẽ khó bao giờ thấy vốn mình lớn hơn được, hoặc nếu có, thì những sự tăng giá cũng vô cùng ngắn ngủi và không bền vững. Nhiều nhà đầu tư huyền thoại như Buffett, Peter Lynch, Fisher, Prem Watsa, Michael Burry đều bắt đầu từ số vốn rất nhỏ, nhưng họ luôn đi đúng với triết lý đầu tư của mình và luôn tiết kiệm, giảm chi tiêu liên tục để gia tăng vốn đầu tư. Bởi vì như một nhà triết gia nổi tiếng đã từng nói: “Cách nhanh nhất để thất bại, chính là bước xuống và đi ngay vào con đường sai trái.”
(còn tiếp)
Saigon, 21.12.2017, bởi Filólogos – TGN
